Bouworganisatievormen

In Nederland zijn diverse bouworganisatievormen in gebruik. De bouworganisatie op basis van de traditionele aanbesteding en die op basis van het bouwteam zijn het meest gangbaar. Daarnaast komt projectontwikkeling door bouwbedrijven steeds vaker voor. Minder gangbaar zijn management contracting, general contracting, design-and-build en brochureplan. Er is de laatste jaren steeds meer belangstelling voor de bouworganisatie. Deze zou niet optimaal zijn. Veel gehoorde argumenten zijn: de productiviteitsontwikkeling in de bouwsector blijft achter ten opzichte van die van duurzame consumptiegoederen, en vaak is er geen goed evenwicht tussen de prijs en de kwaliteit van een gebouw. De bouwsector lijkt dus niet tevreden met haar organisatievormen. Het bouwproduct wordt relatief steeds duurder. En dat in de situatie van toenemende concurrentie van andere consumptiegoederen en/of bedrijfsmiddelen. Men vraagt zich af of de klant niet beter bediend kan worden.

Er is achtereenvolgens veel gezegd en geschreven over standaardisatie, innovatie en kwaliteitszorg en vervolgens de samenwerking in de bouw. Er ontstond het besef dat bestaande organisatievormen mogelijk belemmeringen veroorzaakten voor product- en procesinnovaties, gericht op productiviteitsverbeteringen en kwaliteitsbevordering. De genoemde organisatievormen hebben alles te maken met samenwerking en gescheiden verantwoordelijkheden tussen partijen die betrokken zijn bij een bouwproject:

Scheiding tussen verantwoordelijkheid voor ontwerp en uitvoering.

Hier vallen onder:

• De traditionele aanpak (sterke scheiding tussen de betrokken partners, met name opdrachtgever – architect – aannemer).
• Het bouwteam (ontwerpende, adviserende en uitvoerende patijen in een eenmalig projectgebonden team).
• Management contracting (een projectmanagementbureau wordt in een vroeg stadium betrokken voor advies over uitvoerings- en kostenaspecten en voor coördinatie van de werkzaamheden van de bouwpartners).

Binnen deze categorie kan nog een nader onderscheid worden aangebracht tussen de verantwoordelijkheid voor het structuurontwerp en de uitwerking daarvan in het voorlopig ontwerp en een definitief ontwerp.

Combinatie van verantwoordelijkheid voor ontwerp en uitvoering.

Hier vallen onder:

• General contracting (één ondernemer neemt de volledige coördinatie van het ontwerp- en uitvoeringsproces op zich en draagt daarvoor ongedeelde verantwoordelijkheid).
• Design-and-build (één organisatie is verantwoordelijk voor ontwerp en uitvoering).
• Brochureplan (gebruikmaking van niet-projectgebonden standaard bouwplannen).

De verantwoordelijkheden die de opdrachtgever eist van de aanbiedende partij(en) kunnen ver gaan. In dit verband word gesproken van ‘life cycle costing’ of ‘total cost of ownership’. In het geval van ‘life cycle costing’ kan de opdrachtgever vragen om garanties die het totaal van de investeringskosten, de exploitatiekosten en de onderhoudskosten omvatten. Steeds meer worden andere dan de gebruikelijke partijen, zoals een onderhoudspartij, in een vroeg stadium betrokken bij het project. Bij deze modellen wordt een grote mate van voorbereiding gevraagd in de eerste procesfasen, waardoor overigens de daar op volgende fasen beter kunnen worden beheerst.

De laatste tijd wordt er veel gesproken over het prestatieconcept (SBR 348). Dit is feitelijk geen aparte organisatievorm, maar toepasbaar op alle voorkomende bouworganisatievormen. Het betreft een methodiek waarbij de opdrachtgever de opdrachtnemer(s) contracteert voor de realisatie van een bouwproject op basis van daarvoor gekwantificeerde resultaatseisen. De keuze van oplossingen wordt zoveel mogelijk overgelaten aan de realisator, die de prestaties dient te garanderen.

Behalve door de zeer professionele opdrachtgevers, wordt de keuze voor een bepaalde bouworganisatievorm doorgaans niet goed overwogen. De ins en outs van de diverse vormen zijn niet voldoende bekend, waardoor een keuze niet goed onderbouwd wordt. Hierdoor ontstaan er bij veel bouwprojecten problemen tussen de opdrachtgever en bouwpartners.

In de volgende paragraaf is een tabel opgenomen waarin de zes beschreven bouworganisatievormen worden vergeleken, zodat de opdrachtgever makkelijker de juiste organisatievorm kan kiezen.

Binnen de twee beschreven categorieën van bouworganisatievormen wordt de volgorde bepaald door de mate waarin de opdrachtgever in staat is het bouwproces te beheersen.

In samenwerkingsverbanden met gecombineerde ontwerp- en uitvoeringsverantwoordelijk-heden zal de uitvoerende partij een machtige positie innemen en zal deze zoveel mogelijk proberen te beïnvloeden. De opdrachtgever zal zich dit goed moeten realiseren, zodat een combinatie van ontwerp en uitvoering geen ongunstige effecten heeft voor de prijs-kwaliteitverhouding.

De keuze voor een bouworganisatievorm moet plaatsvinden voordat de opdrachtgever besluit met welke partijen hij in zee gaat. Niet alle partijen zijn in staat om een bouwproject volgens alle organisatievormen te organiseren.

Bouworganisatievormen onderling vergeleken

In tabel A.4 op de volgende bladzijde worden de –op de vorige bladzijde weergegeven– zes bouworganisatievormen onderling vergeleken op een zestal criteria. Deze tabel helpt de verschillende typen opdrachtgevers te kiezen voor de gunstigste bouworganisatievorm.

Men kan onderscheid maken tussen de volgende typen opdrachtgevers:

• Incidentele opdrachtgevers.
• Professionele opdrachtgevers, welke te verdelen zijn in:
  • Eigen huisvesters.
  • Beleggers.
  • Sociale woningbouwers.
  • Projectontwikkelaars.

Tabel A.4: De bouworganisatievormen nader toegelicht.